Yurt İçi ve Yurtdışı Pazaryerlerinde Marka Tescili ve Fikri Hakların Korunması

Marka Tescili Nedir, Neden Önemlidir?

Marka tescili, bir işletmenin marka adını veya logosunu resmi olarak kayıt altına alarak koruma altına alması demektir. Marka; bir işletmeyi benzer ürün veya hizmet sunan diğer işletmelerden ayırt eden isim, logo, slogan gibi işaretlerin bütünüdür. Tescil işlemi, markanın hukuki olarak münhasır kullanımı için devletten onay almayı sağlar. Bu sayede markanız sizin izniniz olmadan başkaları tarafından kullanılamaz ve kopyalanamaz.

Marka tescilinin önemi, şirketinizin itibarını ve pazar payını korumasından gelir. Tüketiciler genellikle güvendikleri, bilinirliği yüksek markaları tercih eder. Tescilli marka, müşterilerde güven duygusu yaratır ve markanızın tanınmasını kolaylaştırır. Ayrıca, resmi olarak tescilli bir markaya sahip olmak, rakiplerinizin benzer isim veya logoları kullanarak itibarınızdan haksız fayda sağlamasını engeller. Örneğin, markanızın tescilli olması, taklit ürünlerin veya taklit marka kullanımının yol açacağı kafa karışıklığını önler ve marka imajınızın zarar görmesini engeller.

Tescilsiz (kayıtsız) bir marka ile faaliyet göstermek büyük riskler taşır. Markanızı resmi kayda aldırmadıysanız, bir başkası aynı adı kendi adına tescil ettirebilir ve sizi kendi markanızı kullanamaz hale getirebilir. Böyle bir durumda, yıllarca emek verdiğiniz marka elinizden gidebilir ve hukuken yapabileceğiniz pek bir şey olmayabilir. Kısacası marka tescili, işletmenizin ismini, logosunu ve itibarını koruyan; uzun vadede markanızın değerini artıran kritik bir yatırımdır.

Türkiye'de Marka Tescili Süreci (TÜRKPATENT)

Türkiye’de marka tescil işlemleri Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) tarafından yürütülmektedir. Bir markayı tescil ettirmek için izlenen temel adımlar şöyledir:

Ön Araştırma: Başvuru yapmadan önce, seçtiğiniz markanın daha önce tescil edilmemiş olduğundan emin olmanız gerekir. TÜRKPATENT’in çevrimiçi marka sorgulama sisteminden benzer veya aynı adla kayıtlı marka olup olmadığı araştırılır. Böylece olası çakışmalar önceden tespit edilebilir.
Sınıf Seçimi: Markalar, korunacağı ürün ve hizmet türlerine göre belirli sınıflarda tescil edilir. Uluslararası Nice Sınıflandırması’na göre 45 farklı marka sınıfı vardır. Başvurunuzda, markanızın kullanıldığı sektör veya ürünlere uygun sınıfları doğru şekilde belirlemelisiniz. Örneğin giyim ürünleri için sınıf 25, elektronik cihazlar için sınıf 9 gibi. Doğru sınıf seçimi, markanızın kapsamını netleştirir; yanlış sınıf seçmek ise korunma kapsamının eksik olmasına veya başvurunun reddine yol açabilir.
Başvurunun Yapılması: Marka tescil başvurusu, TÜRKPATENT’e online sistem üzerinden veya bir marka vekili aracılığıyla yapılabilir. Başvuru formunda marka örneği (örneğin logo görseli), başvuru sahibinin bilgileri, seçilen sınıflar ve ilgili mal/hizmet listesi belirtilir. Gerekli belgeler arasında, gerçek kişiler için kimlik bilgileri, tüzel kişiler (şirketler) için vergi levhası ve faaliyet belgesi gibi evraklar sayılabilir. Başvuru yaparken belirli bir ücret de ödenir ve dekontu başvuruya eklenir.
TÜRKPATENT İncelemesi: Başvuru alındıktan sonra TÜRKPATENT önce şekli inceleme yapar; yani evraklar tam mı, gerekli bilgiler doğru mu diye kontrol eder. Bir eksik varsa tamamlamanız için genellikle 2 ay süre tanınır. Başvuru şartları uygunsa başvurunuz tarih/saat olarak kesinleşir. Sonraki aşamada Kurum, markanın ayırdedicilik kriterlerini ve kanundaki mutlak ret nedenlerini inceler. Yani, markanız genel ahlaka aykırı mı, tanımlayıcı mı, daha önce tescilli aynısı var mı gibi kriterlere bakılır. Eğer bariz bir engel yoksa, başvuru yayına çıkarılmak üzere onaylanır.
Yayın ve İtiraz Süreci: TÜRKPATENT, tescil şartlarını karşılayan marka başvurularını aylık Resmî Marka Bülteni’nde yayınlar. Yayın, üçüncü kişilerin olası itirazları için yapılır. Türkiye’de bir marka başvurusu yayına çıktıktan sonra 2 ay içinde üçüncü taraflar itiraz edebilirler. İtiraz, genellikle daha önce benzer bir markaya sahip olanların hak talebi veya markanın tesciline engel bir durum iddiasıyla yapılır. Bu 2 aylık süre içinde itiraz gelmezse, veya gelen itirazlar reddedilirse, başvuru tescil edilmek üzere onaylanır. İtiraz olması halinde, TÜRKPATENT itirazları değerlendirir; gerekirse taraflardan ek savunma veya delil sunmaları istenir. İtiraz sürecinin sonunda marka başvurusu kabul veya reddedilir (kısmen de kabul edilebilir). Reddedilirse karara karşı TÜRKPATENT nezdinde itiraz (yeniden inceleme talebi) veya sonrasında mahkeme yolu da vardır, ancak bu düzey ayrıntıya yeni girişimciler için girmeye gerek yok.
Tescil ve Belgelendirme: İtiraz süreci sorunsuz geçilen markalar için tescil kararı verilir. Başvuru sahibi tescil ücretini de ödedikten sonra marka, Marka Siciline kaydedilir ve tescil belgesi düzenlenir. Türkiye’de tescilli bir markanın koruma süresi başvuru tarihinden itibaren 10 yıldır. Bu sürenin sonunda marka sahibi, 10’ar yıllık periyotlarla markasını süresiz olarak yenileyebilir (her 10 yılda bir yenileme ücreti ödeyerek korumayı devam ettirebilir). Yenileme döneminde unutup yenilememek çok önemli bir detaydır; 10 yılı dolan ve süresi içinde yenilenmeyen markalar hükümsüz kalır.

Türkiye’de marka tescil süreci genellikle ortalama 8-12 ay kadar sürebilir. Bu süre, TÜRKPATENT’in inceleme yoğunluğuna, itiraz olup olmamasına göre değişir. Başvurunuzu yaptıktan sonra sonuç alana dek sabırlı olmalı ve gerektiğinde TÜRKPATENT’in gönderdiği yazıları takip etmelisiniz. Ayrıca tescil sonrası da markanızı kullanırken koruma için gözlem yapmanız önemlidir (başkaları tarafından haksız kullanım var mı diye izlemek gibi).

Avrupa Birliği ve ABD’de Marka Tescil Süreçleri (Yurtdışında Marka)

Yurtdışına açılmayı planlayan veya farklı ülkelerde de marka koruması isteyen girişimciler, hedef pazarlardaki marka tescil süreçlerini de göz önünde bulundurmalıdır. Türkiye’deki tescil, sadece Türkiye içinde geçerlidir; diğer ülkelerde veya uluslararası platformlarda markanızı korumak için ilgili yerlerde de başvuru yapmanız gerekir. İşte Avrupa Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri özelinde marka tesciline dair bilgiler ve diğer uluslararası tescil yöntemleri:

Avrupa Birliği (EUIPO): AB ülkelerinde tek tek başvuru yapmak yerine Avrupa Birliği Marka Tescili (European Union Trade Mark, EUTM) ile tek seferde tüm üye ülkelerde koruma sağlanabilir. Başvurular, Avrupa Birliği Fikri Mülkiyet Ofisi (EUIPO) üzerinden çevrimiçi yapılır. Süreç, Türkiye’ye benzer şekilde inceleme ve yayın aşamalarına sahiptir. AB’de başvuru, EUIPO bülteninde yayınlandıktan sonra 3 ay içinde itirazlara açık hale gelir. Üçüncü şahıslar, kendi daha önceki haklarına dayanarak veya yasal gerekçelerle itiraz edebilir. Eğer itiraz olmaz veya reddedilirse, marka tescil edilir. AB markası tescil edildiğinde tüm üye ülkelerde geçerli olur ve koruma süresi başvuru tarihinden itibaren 10 yıldır (aynı Türkiye’deki gibi). Her 10 yılda bir yenileme yapılarak marka süresiz olarak korunmaya devam edebilir. AB çapında tek marka, birden çok ülkeyi kapsadığı için oldukça avantajlıdır; ancak unutulmamalıdır ki AB marka başvurusu da geniş bir coğrafya olduğu için itiraza uğrama riski daha fazla olabilir (her ülkeden bir itiraz gelebilir). Eğer AB çapında değil de sadece belirli bir ülkede koruma isteniyorsa, o ülkenin ulusal patent/trademark ofisine de başvuru seçeneği vardır.
Amerika Birleşik Devletleri (USPTO): ABD’de marka tescili, Amerika Patent ve Marka Ofisi (USPTO) tarafından yürütülür. ABD sistemi bazı yönleriyle farklılık gösterir. Öncelikle ABD, kullanım temelli (use-based) bir marka hukukuna sahiptir. Yani markayı tescil ettirmek için ya halihazırda o markayı ABD’de kullanıyor olmanız ya da gelecekte kullanma niyetinizi beyan etmeniz gerekir. Başvuru sırasında "actual use" (fiili kullanım) veya "intent-to-use" (kullanma niyeti) olarak başvuru yapılabilir. Başvuru USPTO’ya yapıldıktan sonra bir marka uzmanı inceleme yapar ve genellikle 4-6 ay içinde bir Office Action denilen yazıyla sonuç bildirir (ya kabul ya da düzeltme/ret gerekçeleri). Kabul alırsa marka, Official Gazette adı verilen resmi bültende yayınlanır ve yayın tarihinden itibaren 30 gün boyunca itirazlara açık olur. Bu süre içinde itiraz gelmezse veya itirazlar aşılırsa tescil kararı verilir. Tescil sonrası ABD’de markanın korunması için markanın kullanımının devam ettiğinin kanıtlanması gerekir. Özellikle tescil tarihinden yaklaşık 5 yıl sonra (5. ile 6. yıllar arasında) markanın kullanımda olduğuna dair bildirim (Section 8 Declaration) USPTO’ya sunulmalıdır, aksi takdirde marka iptal edilebilir. Bu aşamadan sonra marka 10. yıla kadar korunur ve 10 yılın sonunda yenileme (Section 9) vakti gelir. Kısaca, ABD’de tescil de 10 yıllık periyotlarla yenilenir ancak arada kullanımın beyanı şarttır. Ayrıca ABD, yabancı başvuru sahiplerinden resmi bir ABD patent&marka vekili ile çalışmasını şart koşmaktadır (doğrudan yabancıların başvurularında avukat zorunluluğu vardır). ABD süreci biraz daha karmaşık olabildiğinden, eğer hedef pazarlardan biriyse bu süreç için profesyonel destek alınması faydalıdır.
Diğer Ülkeler ve Uluslararası Tescil (WIPO Madrid Sistemi): Avrupa veya ABD dışındaki diğer pazarlar için her ülkenin ulusal sistemine ayrı ayrı başvuru yapmak gerekebilir. Örneğin İngiltere (Brexit sonrası AB dışında kaldığı için), Kanada, Çin, Japonya, Rusya gibi ülkelerde markanızı korumak istiyorsanız o ülkelerin ofislerine başvurmalısınız. Ancak bir kolaylaştırıcı yol olarak Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) tarafından yürütülen Madrid Protokolü sistemi kullanılabilir. Madrid Sistemi, tek bir merkezî başvuruyla, birden fazla ülkede tescil başlatmayı mümkün kılar. Türkiye dahil pek çok ülke bu protokole taraftır. Bu sistemde, öncelikle bir uluslararası başvuru yapılır ve başvuruda koruma talep edilen ülkeler seçilir. WIPO, seçilen ülkelere başvuruyu iletir ve her ülkenin ofisi kendi mevzuatına göre başvuruyu inceler. Yani Madrid Sistemi, aslında işlemleri tek kanaldan yürütmenizi sağlar ama her hedef ülkede ayrı ayrı değerlendirme yapılır. Yine de, küresel yayılma planı olan girişimciler için Madrid başvurusu iş yükünü ve maliyeti azaltabilir. Özetle, yurt dışında marka koruması ister doğrudan ilgili ülkenin ofisine başvurarak, ister Madrid gibi uluslararası anlaşmaları kullanarak sağlanabilir. Her ülkenin marka süresi genellikle 10 yıl olup yenilenerek uzatılır (bazı istisnalar olabilse de genel kural böyledir). Yurt dışı pazarlarında markanızı korurken, o ülkelerin dil, alfabe ve sınıflandırma konularını da dikkate almak gerekir (örneğin Çince dilinde marka tercümeleri, veya Orta Doğu’da farklı alfabe kullanımı gibi).

Pazaryerlerinde Marka Koruma Politikaları (Trendyol, Amazon, Etsy)

E-ticaret pazaryerleri, marka sahiplerini korumak adına çeşitli politikalar ve programlar uygulamaktadır. Çünkü bu platformlarda popüler bir ürün veya marka adı, kötü niyetli satıcılar tarafından taklit edilmeye çok açıktır. Hem müşteri güvenini sağlamak hem de özgün markaları korumak için Trendyol, Amazon, Etsy gibi büyük platformlar, fikri ve sınai hak ihlallerine karşı belirli önlemler almıştır.

Trendyol: Türkiye’nin önde gelen pazaryeri Trendyol, son dönemde marka koruması konusunda önemli adımlar attı. Trendyol’da satıcılar, ürünlerini listelerken bir marka adı belirtir. Geçmişte tescilsiz marka adlarıyla da listeme yapılabiliyordu ancak Trendyol yaptığı yeni düzenlemeyle platformda satış yapmak isteyen tüm satıcıların marka tescil belgesi almasını zorunlu hale getirdiğini duyurdu. Yani Trendyol’da mağaza açıp kendi markanızla ürün satmak istiyorsanız, önceden TÜRKPATENT’ten tescil edilmiş bir markanız olmalı. Bunun amacı, piyasada kendini kanıtlamış bir ürünün başka satıcılar tarafından taklit edilip, aynı liste altında daha ucuza satılmasını engellemektir. Trendyol’da Buybox denilen sistemde, aynı ürünü satan birden fazla satıcı varsa genellikle en düşük fiyatlı olan öne çıkar. Bu da, markanın sahibini arka plana itip taklitçinin kazanmasına yol açabiliyor. Tescilli markanızı Trendyol’a bildirerek bu durumu engelleyebiliyorsunuz. Trendyol’un kendi açıklamasına göre: “Marka tesciliniz olan bir ürünü farklı satıcıların satmasını engellemek için marka tescil belgenizi ekleyerek talep iletebilirsiniz”. Bu uygulama sayesinde, tescilli markanız altındaki bir ürün sayfasında sadece siz (veya izin verdiğiniz distribütörler) satış yapabilir, başkaları sizin ürün bilgilerinizi kopyalayıp liste açamaz. Özetle, Trendyol marka sahiplerini korumak için tescil belgesini şart koşmakta ve taklitçi satıcılara karşı hızlı aksiyon almaktadır.

Amazon: Dünyanın en büyük e-ticaret platformu Amazon da marka koruması için kapsamlı bir programa sahiptir. Amazon’daki marka sahipleri, Amazon Brand Registry (Marka Kaydı) adlı programa kayıt olarak birçok ayrıcalığa sahip olabilirler. Bu programa katılmanın ön koşulu, markanızın tescilli olmasıdır (Amazon, belirli ülkelerin marka ofislerinden alınmış tescilleri kabul eder; örneğin USPTO, EUIPO, İngiltere veya Japonya marka tescilleri gibi). Amazon Marka Kaydı’na başarılı bir şekilde kayıt olduğunuzda, Amazon sizi o markanın resmi sahibi olarak tanır ve size bazı araçlar sunar: Örneğin, ürün listelemelerinizin kontrolü sizde olur, başka satıcılar sizin ürün sayfalarınızın içeriğini değiştiremez; markalı ürünlerinize ait sahte veya izinsiz listeleri daha kolay tespit edip Amazon’a şikâyet edebilirsiniz. Amazon, Marka Kaydı sahiplerine özel bir portal üzerinden taklit ve ihlal bildirimi imkânı tanır ve bu şikâyetler daha hızlı sonuçlanır. Ayrıca Brand Registry üyeleri, Amazon’un otomatik koruma sistemlerinden faydalanır – Amazon sizin kayıtlı marka adınızı ve görsellerinizi tarayarak benzer olabilecek potansiyel sahtecilikleri proaktif şekilde yakalamaya çalışır. Kısacası Amazon, fikri mülkiyetinizi korumanıza ve liste kayıtlarınızı yönetmenize yardımcı olacak kapsamlı bir altyapı sunar. Bu sayede, markanızı Amazon’da korumaya almak hem müşteri memnuniyetini artırır (orijinal ürün aldıklarından emin olurlar), hem de sizin satışlarınızı taklitçilerden korur. Amazon Brand Registry’nin bir diğer avantajı, marka sahiplerine reklam ve pazarlama araçlarında da öncelik tanımasıdır (örn. A+ Content dediğimiz gelişmiş ürün açıklamaları ekleme imkânı, marka mağazası oluşturma vb.). Ancak esas faydası, marka ihlallerine karşı savunma kalkanı oluşturmasıdır. Örneğin, Amazon Marka Kaydı’na dahil bir marka sahibi, herhangi bir taklit ürün tespit ettiğinde hızlıca arama yapıp raporlayabilir ve Amazon da bu bildirimi öncelikli olarak ele alır.

Etsy: El emeği ve tasarım ürünlerin satıldığı uluslararası bir platform olan Etsy de fikri mülkiyet ihlallerine karşı politika geliştirmiştir. Etsy’de genellikle küçük üreticiler ve tasarımcılar faaliyet gösterir, ancak bu da özgün tasarımların kopyalanması riskini beraberinde getirir. Etsy, marka veya telif hakkı sahiplerinin şikâyetlerini iletebilmeleri için bir İhlal Bildirim Portalı (Reporting Portal) sunmaktadır. Bu portal üzerinden hak sahipleri markalarını ve eserlerini kaydederek, sitedeki ihlal iddialarını daha pratik bir şekilde Etsy’ye bildirebilir. Örneğin, bir tasarımcının Etsy’deki ürün fotoğrafları veya tasarımları izinsiz kopyalandığında, tasarımcı bu portal vasıtasıyla hızla şikâyette bulunabilir. Etsy’nin politikası, geçerli bir fikri hak ihlali bildirimi aldığında ilgili listelemeyi kaldırmak ve tekrarı halinde kullanıcıyı platformdan uzaklaştırmak şeklindedir. Bunun yanında Etsy, satıcılara kendi orijinal tasarımlarını korumaları için bilgilendirici içerikler de sunar ve haksız rekabeti önlemeye çalışır. Kısaca, Etsy’de proaktif bir marka kaydı zorunluluğu olmamakla birlikte, hak sahiplerinin ihlalleri takip edip bildirebileceği mekanizmalar mevcuttur.

Diğer Platformlar: Trendyol, Amazon ve Etsy dışında Hepsiburada, n11, eBay, AliExpress gibi diğer büyük pazaryerlerinin de benzer marka koruma uygulamaları bulunmaktadır. Örneğin eBay’de VeRO (Verified Rights Owner) programı ile hak sahipleri ihlalci ilanları kaldırtabiliyor; AliExpress ise marka sahiplerinin şikâyetlerini değerlendiren bir telif hakkı merkezi sunuyor. Tüm bu örnekler gösteriyor ki, e-ticaret platformları marka ve ürün haklarını koruma konusunda belirli araçlar sunsa da, bunları etkin kullanmak marka sahibinin sorumluluğunda. Bu nedenle, pazaryerlerinde satış yaparken mutlaka ilgili platformun fikri mülkiyet politikalarını okuyup, markanızı korumak için sunulan imkanlardan yararlanın.

Tescilsiz Markaların Karşılaşabileceği Riskler

Bir markayı tescil ettirmemenin ciddi riskleri vardır. Yeni girişimciler bazen marka tescilini gereksiz bir masraf olarak görebiliyor veya “daha işim yeni, kim benim markamla uğraşsın” diye düşünebiliyorlar. Ancak işinizi büyütmeye başladığınız anda, markanız değeri olan bir varlık haline gelir ve korunmadığında suistimal edilebilir. Tescilsiz bir markanın karşılaşabileceği başlıca riskler şunlardır:

Markanızın Başkası Tarafından Tescili: En büyük risk, sizin tescil ettirmediğiniz bir markayı başka bir kişinin veya firmanın kendi adına tescil ettirmesidir. Pek çok ülkede, markayı ilk tescil eden hak sahibi olur (örn. Türkiye’de de kural “first to file” yani “ilk başvuran alır” şeklindedir). Diyelim ki bir süredir kullandığınız özgün bir marka isminiz var, fakat siz tescil etmediniz. Bu ismi fark eden bir rakibiniz veya fırsatçı, sizden önce davranıp markayı kendi adına tescil ettirebilir. Böyle bir durumda, hukuken markanın sahibi o kişi olur ve size kendi markanızı kullanmayı bırakmanızı bile yasal olarak dayatabilir. Markanız resmen “çalınmış” olur ve siz tüm haklarınızı kaybedebilirsiniz. Bu senaryo, özellikle ihracat yapan veya yurtdışında da bilinirlik kazanan Türk markalarının, o ülkelerde başkalarınca tescil edilmesiyle sıklıkla yaşanıyor (paralel marka tescili vakaları).
Taklit ve Kopyalama: Tescilsiz bir markanız varsa, rakipleriniz ya da kötü niyetli kişiler markanızı rahatlıkla taklit edebilir. İsminizi, logonuzu veya ambalajınızı kopyalayıp benzer ürünler satabilirler. Siz de onlara karşı elinizde bir tescil belgesi olmadığı için doğrudan hukuki yaptırım uygulamakta zorlanırsınız. Örneğin pazaryerlerinde, markanızı kullanarak ürün satan birine karşı Brand Registry gibi araçlarınız olmazsa şikâyetiniz hemen dikkate alınmayabilir. Taklitçiler, sizin yarattığınız güven ve itibardan haksız kazanç sağlar. Bu durum müşterilerde de kafa karışıklığına yol açar; kalitesiz bir taklit ürün alıp memnun kalmayan müşteri, aslında sizin markanıza güvenini kaybedebilir.
Hukuki ve Finansal Sonuçlar: Markanızı tescil ettirmemek sadece başkalarının onu kullanmasına kapı aralamaz, aynı zamanda ileride hukuki süreçlerde sizi savunmasız bırakır. Diyelim ki tescilsiz markanızı bir süredir kullanıyorsunuz ve bir gün elinize bir ihtarname geldi: “Filanca markayı izinsiz kullanıyorsunuz, durdurun.” Şaşırarak araştırdığınızda, sizin markanızın bir benzerini daha önce tescil ettirmiş biri olduğunu öğrenebilirsiniz. Bu durumda hukuken haksız konumda kalabilirsiniz. En kötü senaryoda, marka ihlali nedeniyle tazminat ödemek zorunda bile kalabilirsiniz. Aynı şekilde, tescilsiz bir marka adıyla iş yapıp reklam yatırımı yaptığınızı düşünün; daha sonra markayı değiştirmek zorunda kalmak tüm o yatırımın boşa gitmesi anlamına gelir. Yeni bir isim bulmak, yeniden marka bilinirliği oluşturmak hem zaman alır hem ek maliyet getirir.
Alan Adı ve Sosyal Medya Riskleri: Markanızı korumazsanız, dijital alanda da sorun yaşayabilirsiniz. Örneğin markanızın .com alan adını veya Instagram kullanıcı adını siz almadan başkası alabilir. Tescilli bir markanız varsa, alan adları ve sosyal medya kullanıcı adları konusunda hak iddia etmek daha kolay olabilir (örneğin alan adı tahkim süreçlerinde tescilli marka sahibi olmak avantaj sağlar). Tescilsiz markada ise ispat yükü ve hak iddiası zorlaşır.

Özetle, marka tescili yaptırmamak “kısa vadede masraftan kaçınmak” gibi görünse de uzun vadede çok daha büyük kayıplara yol açabilir. Tescilsiz markalar; çalınma, taklit edilme, hukuki engellere takılma ve itibar kaybı gibi risklerle karşı karşıyadır. Bu nedenle bir marka yaratıp altında ticaret yapmaya başlamadan önce mutlaka tescil işlemlerini başlatmak gerekir. Aksi takdirde, en kıymetli iş varlığınızı (marka isminizi) korumasız bırakmış olursunuz.

Ürün, Tasarım ve Ambalaj Koruma Yolları (Endüstriyel Tasarım, Faydalı Model, Patent)

Marka tescili, işletmenizin adını ve logosunu korur; peki ürünlerinizin kendisini, tasarımlarınızı veya ambalajlarınızı nasıl koruyabilirsiniz? İşte burada devreye diğer fikrî ve sınai mülkiyet hakları giriyor. Bir ürünün özgün tasarımı, o üründeki teknik bir buluş veya ambalajın estetik özellikleri de tescille korunabilir. Yeni girişimcilerin sıkça karıştırdığı konulardan biri, marka tescilinin tek başına her şeyi korumadığıdır. Markanız tescilli olsa bile, ürününüzün şeklini veya yenilikçi özelliğini ayrıca koruma altına almak gerekebilir. Aşağıda ürün, tasarım ve ambalajlarınızı korumaya yönelik başlıca yollar listelenmiştir:

Endüstriyel Tasarım Tescili: Bir ürünün veya ambalajın dış görünümünü (şekil, desen, renk kombinasyonu, çizgi, biçim gibi estetik tasarım özelliklerini) korumak için endüstriyel tasarım tescili yaptırılır. Tasarım tescili, ürünlerinizin görsel olarak eşsiz yönlerini hukuki koruma altına alır. Örneğin özgün bir ambalaj kutusu tasarladıysanız veya ayırt edici bir ürün şekliniz varsa (Coca-Cola şişesinin şekli gibi düşünebiliriz), bunu tasarım olarak tescil ettirerek başkalarının benzerini üretmesini engelleyebilirsiniz. Türkiye’de tescilli bir tasarımın koruma süresi 5 yıldır ve bu süre 5’er yıllık dönemlerle toplam 25 yıla kadar uzatılabilir. Yani tasarımınızı tescil ettirerek 5 yıl koruma alırsınız, sonrasında yenileyerek maksimum 25 yıl korumayı sürdürebilirsiniz. Tescilsiz tasarımlar ise çok sınırlı bir korumadan faydalanır: Ülkemizde yeni tasarımlar kamuya sunulduğunda (ör. ilk defa piyasaya çıktığında) otomatik olarak 3 yıl süreyle korunur. Ancak bu koruma zayıftır ve 3 yıl sonunda biter (AB mevzuatındaki “tescilsiz tasarım koruması”nın benzeridir). Dolayısıyla, ürününüzün tasarımı sizin için uzun vadede değerliyse mutlaka tasarım tescili yaptırmanız önerilir. Tasarım tescili ile korunan unsurlar, sadece estetik görünümledir; ürünün ismi veya teknik işleyişi bu kapsamda değildir. Unutmayın, tasarım tescili alabilmek için tasarımınızın yenilik ve ayırt edicilik kriterlerini taşıması gerekir (daha önce var olan bir tasarım olmamalı, ve ilgili alanda ortalama bir tüketiciye farklı görünmeli).
Patent: Eğer ürününüz veya üretim metodunuz teknik bir yenilik barındırıyorsa, bunu patent ile korumayı düşünebilirsiniz. Patent, bir buluşu korur – yani daha önce bilinmeyen, teknik bir soruna çözüm getiren veya teknoloji alanında ilerleme sağlayan yeni bir ürünü veya süreci. Örneğin piyasadaki benzerlerinden daha farklı çalışan bir mekanizmaya sahip bir elektronik cihaz geliştirdiyseniz, veya benzersiz bir formülasyonla bir kimyasal ürün ürettiyseniz patent başvurusu yapabilirsiniz. Patent almak, buluş sahibine 20 yıl boyunca tekelleşme hakkı verir. Bu 20 yıl boyunca başkaları, patent konusu ürünü izinsiz üretemez, satamaz veya ithal edemez. Patent süreci, marka veya tasarıma göre daha zahmetli ve masraflıdır: Buluşunuzun yeni ve sanayiye uygulanabilir olması, ayrıca “buluş basamağı” dediğimiz açıkça ortada olmayan bir yenilik içermesi gerekir. Başvuru yapıldıktan sonra teknik uzmanlar tarafından incelemeler ve araştırmalar yapılır, gerekirse raporlar düzenlenir. Tüm kriterleri karşılıyorsa patent tescil edilir. Küçük işletmeler için patent, rekabet avantajı sağlayan önemli bir unsurdur; eğer rakiplerinizin kolayca kopyalayamayacağı bir teknik geliştirdiyseniz, bunu koruma altına alarak pazardaki tek üretici/satıcı siz olabilirsiniz. Ancak patent başvurusu öncesi, buluşun detaylarını kimseyle paylaşmamak (veya gizlilik sözleşmeleri ile paylaşmak) çok kritik, aksi halde yenilik kriteri riske girebilir.
Faydalı Model: Patent ile benzer bir amaç taşıyan, ancak daha küçük çaplı buluşları korumaya yönelik bir alternatif de faydalı model tescilidir. Faydalı model, yenilik içeren teknik çözümlere 10 yıl koruma sağlar. Patentten farkı, inceleme sürecinin daha basit olması ve buluş basamağı kriterinin aranmamasıdır. Yani buluşunuz yeni ise (dünyada ilk kez sizin tarafınızdan yapılmışsa) ve sanayiye uygulanabilir ise, patent kadar karmaşık bir süreç olmadan faydalı model belgesi alabilirsiniz. Faydalı model özellikle KOBİ’ler ve yerel girişimler tarafından, küçük inovasyonlarını hızlıca korumak için tercih edilir çünkü maliyeti daha düşüktür ve süreç genelde daha kısa sürer (yaklaşık 1-2 yıl gibi). Ancak faydalı model ile korunan buluşlar için koruma süresi uzatılamaz, 10 yıl sonunda sona erer. Ayrıca buluş konusu bir yöntem veya kimyasal madde ise faydalı modelle korunamaz (patente başvurmak gerekir). Örneğin, mevcut bir makineye ufak bir geliştirme yaptınız ve bu üretimde avantaj sağlıyor; bu durumda patent kriterleri sağlanmıyorsa faydalı model belgesi alarak yine de 10 yıl koruma elde edebilirsiniz. Unutmamak gerekir ki, faydalı model de tıpkı patent gibi teknik bir konudur ve başvuru yapılmadan önce bir araştırma yapılarak yenilik durumunun kontrol edilmesi faydalı olur.
Telif Hakkı (Copyright): Ürünlerinizin ambalajı üzerinde veya pazarlama materyallerinizde bulunan özgün grafik tasarımlar, fotoğraflar, metinler gibi unsurlar otomatik olarak telif hakkı korumasına tabidir. Telif hakkı, bir fikri eserin (sanat eseri, edebi metin, görsel tasarım gibi) yaratıcısına tanınan haktır. Örneğin ambalajınızın üzerinde kendi çiziminiz olan bir illüstrasyon varsa, bunu ayrı bir tescil yaptırmanıza gerek olmadan telif hakkıyla koruyabilirsiniz. Telif hakları, eser yaratıldığı anda doğar ve belirli bir süre (ülkeye göre değişmekle birlikte genellikle yaratıcının ömrü + 70 yıl) boyunca sürer. Ancak telif hakkı tecavüzlerinde ispat yükü sizde olacağı için, gerektiğinde eserlerin kayıt altına alınması (noter, isme gönderilmiş kargo, blockchain kaydı vb yöntemlerle) ispat kolaylığı sağlar. Telif hakları marka ve patentten farklı olarak resmi tescil zorunluluğu olmayan, otomatik haklardır. Yine de, özellikle tasarım işiyle uğraşan girişimciler ürün görsellerini, web site içeriklerini veya grafik tasarımlarını izinsiz kullananlara karşı 5651 sayılı yasa ve DMCA (Digital Millennium Copyright Act) gibi yasal çerçeveler içinde şikayetlerde bulunabilirler. Örneğin bir başkası sizin ürün fotoğrafınızı alıp kendi sitesinde kullanırsa, telif hakkı ihlali gerekçesiyle kaldırılmasını talep edebilirsiniz.

Özetlemek gerekirse, fikri ve sınai haklar bir bütündür. Markanızı, ürününüzü, tasarımınızı hepsini ayrı kulvarlarda koruma altına alabilirsiniz. Marka tescili, isim ve logo koruması sağlarken; tasarım tescili görsel/estetik koruma; patent/faydalı model ise teknik fonksiyon koruması sağlar. Girişiminizin yeniliklerini ve özgün yönlerini analiz edip hangilerine öncelik vereceğinize karar vermelisiniz. Örneğin hem markanızı tescil ettirip hem de ürünün tasarımı için tasarım başvurusu yapabilir, eşzamanlı olarak eğer ürün teknik bir buluş içeriyorsa patent yoluna gidebilirsiniz. Bu sayede kapsamlı bir koruma ağı oluşturulur ve uzun vadede rekabet avantajı elde edersiniz.

Gerçek Örneklerle Süreç Anlatımı

Teori ve süreçleri anlattık; şimdi bunların gerçek hayatta nasıl işe yaradığına dair birkaç örnek üzerinden konuyu somutlaştıralım.

Örnek 1 – Amazon’da Marka Koruması: Ali adında bir girişimci olduğunu düşünelim. Ali, el yapımı deri cüzdanlar üreten küçük bir işletme sahibi ve ürünlerini internetten satmak istiyor. Kendi markasına “Ali’s Leather” adını veriyor ve bir logo tasarlıyor. İşe başlamadan önce marka tescilinin önemini bildiği için vakit kaybetmeden Türk Patent ve Marka Kurumu’na başvurusunu yapıyor. Yaklaşık 9 ay sonra marka tescil belgesini eline alıyor. Bu arada ürünlerini farklı kanallardan satmaya başlıyor; kendi web sitesi yanı sıra Amazon Türkiye platformunda da mağaza açıyor. Markası tescillendiği için Amazon’un Brand Registry (Marka Kaydı) programına başvurarak markasını Amazon’a da kaydettiriyor. Bu sayede Amazon’da listelenen ürünlerinde markasının yanında bir "®" simgesi görünmeye başlıyor ve ürün detay sayfalarının kontrolü tamamen Ali’ye geçiyor. Bir süre sonra Ali, Amazon’da kendi ürünlerini taklit eden bir satıcı fark ediyor: Başka biri, Ali’nin cüzdanlarının benzerini daha düşük fiyatla listelemiş ve ürün başlığına “Ali’s Leather” markasını da eklemiş. Normalde marka kaydı olmasa, Ali’nin bunu şikâyet etmesi uzun uğraşlar gerektirebilir ve Amazon belki de net bir aksiyon almayabilirdi. Ancak Brand Registry sayesinde, Ali hemen Amazon’un ihlal bildirim aracını kullanarak durumu raporluyor. Kısa süre içinde Amazon, taklit ürünü listeleyen satıcının ilanını yayından kaldırıyor ve markayı ihlal ettiği için uyarıyor. Ali bu sayede potansiyel bir müşteri kaybının önüne geçmiş oluyor. Ayrıca marka kaydı sayesinde ürünlerinin açıklama kısımlarına kendi hazırladığı şık şablonları (A+ içerik) ekleyerek müşteri deneyimini de geliştirmiş durumda. Bu örnekten çıkarım: Marka tescili + Amazon Brand Registry, e-ticaret yapan bir girişimciye hem savunma hem saldırı imkânı veriyor – markasını korurken, aynı zamanda mağazasını profesyonelce yönetmesini sağlıyor.

Örnek 2 – Trendyol’da Tescilli Marka Avantajı: Bir başka senaryoda, Ayşe Hanım’ın küçük bir takı atölyesi olduğunu düşünelim. Ayşe Hanım el yapımı kolyeler, bileklikler üretiyor ve bunları “Ayshine” adında bir markayla pazarlıyor. Kendi Instagram hesabı üzerinden epey satış yapmış ve artık Trendyol’da bir mağaza açmaya karar vermiş olsun. Ancak Trendyol, yeni politikası gereği ondan marka tescil belgesi istiyor. Ayşe Hanım önceden markasını tescil ettirmediğini fark edip hemen başvuruyor. Bu süreçte Trendyol mağazasını açmakla uğraşsa da markası tescil belgesi çıkana dek ürünlerini listeleyemeyeceğini biliyor. Sonunda “Ayshine” markası tescil ediliyor ve belgesini Trendyol paneline yüklüyor. Ayşe Hanım Trendyol’da satışa başladıktan bir süre sonra, popüler olan bir kolye modelinin başka satıcılar tarafından kopyalandığını fark ediyor. Kendi çektiği ürün fotoğraflarını kullanarak benzer bir ilan açmışlar ve daha düşük fiyata satıyorlar. Bu durum satışlarını etkiliyor, ayrıca o ürün sayfasındaki müşteri yorumları da Ayşe’nin orijinal mağazasına değil kopyacıya yarıyor. Ayşe Hanım vakit kaybetmeden Trendyol’un sunduğu marka koruma imkanını kullanıyor: Satıcı panelinden ilgili ürün için bir şikâyet talebi oluşturup marka tescil belgesini ekiyor ve “bu listede markam izinsiz kullanılıyor” diye bildiriyor. Trendyol kısa süre içinde o ürünü diğer satıcının listesinden kaldırıyor ve sadece Ayşe Hanım’ın orijinal listesi kalıyor. Bu sayede taklit satışın önüne geçilmiş oluyor. Gerçek hayatta da bir çok küçük işletme benzer durumlarla karşılaşıyor; özellikle Trendyol ve benzeri platformlarda tescilli marka belgesine sahip olmak, hakkınızı arama konusunda büyük avantaj sağlıyor. Aksi takdirde, Trendyol belgesiz şikayetleri dikkate almayabiliyor veya süreç çok uzayabiliyor.

Örnek 3 – Tasarım ve Patent Koruması: Son bir örnek olarak, teknolojik bir ürün geliştiren bir girişimciyi ele alalım. Mehmet Bey, ergonomik bir bilgisayar faresi (mouse) tasarlıyor. Bu farenin dış şekli ele çok uygun ve estetik olarak da benzersiz; ayrıca içinde geliştirdiği özel bir sensör sayesinde rakiplerinden teknik olarak daha hassas ölçüm yapabiliyor. Mehmet Bey bu ürünü için iki farklı koruma elde ediyor: Önce fare kasasının dış tasarımı için endüstriyel tasarım tescili alıyor, böylece benzer görünümlü bir fareyi rakipleri üretemeyecek. Aynı zamanda sensör mekanizması için bir patent başvurusu yapıyor, çünkü gerçekten yeni bir teknoloji. Bir süre sonra tasarımı tescil ediliyor ve patent incelemesi devam ediyor. Ürün piyasaya çıktığında, tasarım tescili sayesinde Mehmet Bey, piyasada kendi faresinin kopyalanmış bir versiyonunu görürse doğrudan hukuk yoluna başvurup üretimi durdurabilecek hale geliyor. Nitekim bir rakip firma, Mehmet Bey’in tasarımına çok benzeyen bir ürün çıkarınca hemen tasarım tesciline tecavüzden ihtar çekiyor ve üretimin durdurulmasını talep ediyor. Karşı taraf olayı mahkemeye taşımadan uzlaşarak tasarımı değiştirmeyi kabul ediyor. Mehmet Bey bu sayede tasarım hakkını başarıyla savunmuş oluyor. Patent başvurusu da bir yıl sonra grant (tescil) alıyor; uzun vadede teknik üstünlüğü de patentle korunmuş oluyor. Bu örnekten görüldüğü gibi, eğer ürününüz hem tasarım hem teknik yenilik içeriyorsa her iki cephede de koruma sağlamak mümkün ve bu, taklitçilere karşı elinizi ciddi oranda güçlendiriyor.

Yukarıdaki örnekler çoğaltılabilir; her sektörde fikri mülkiyet haklarını doğru kullanan şirketlerin başarı hikayeleri vardır. Önemli olan, kendi işletmenize uygun stratejiyi belirleyip erken hareket etmektir. Aksi halde, olumsuz örnekler de mevcut: Örneğin, markasını tescil ettirmediği için yıllarca kullandığı ismi bir gecede değiştirmek zorunda kalan veya patent almadığı buluşu rakip firma tarafından patenti alınarak kendi ürününden men edilen girişimciler de vardır. Siz bu tuzaklara düşmemek için yukarıdaki ders niteliğindeki senaryolardan faydalanabilirsiniz.

Hak İhlallerine Karşı Nasıl Aksiyon Alınabilir?

Emek emek oluşturduğunuz markanız veya tasarımınız bir gün bir başkası tarafından izinsiz kullanılırsa ne yapmalısınız? Fikri ve sınai hak ihlallerine karşı alabileceğiniz aksiyonlar, sorunun gerçekleştiği platforma ve ihlalin türüne göre değişebilir. Aşağıda, genel olarak hak ihlali durumunda izlenecek adımlar ve yöntemler sıralanmıştır:

İhlali Tespit Edin ve Delillendirin: Öncelikle bir hak ihlali olup olmadığını netleştirin. Markanız mı izinsiz kullanılmış, ürün tasarımınız mı kopyalanmış yoksa patentli bir buluşunuz mu taklit edilmiş? Durumu tespit ettikten sonra kanıtları toplayın. Örneğin, web sitesinde izinsiz kullanılan görselleriniz varsa ekran görüntüsü alın, taklit bir ürün pazaryerinde listelenmişse ilgili sayfanın linkini ve görüntülerini kaydedin. Delil toplamak, ileride hem platformlara şikayet ederken hem de hukuki süreçte işinizi sağlamlaştırır. Ayrıca kendi kayıtlarınızı kontrol edin: İhlal edilen unsurun gerçekten size ait olduğunu (tescil belgeleriniz, telif eserleriniz, vs.) hazırda bulundurun.
Platform Üzerinden Şikayette Bulunun: İhlal, Trendyol, Amazon, Etsy, Instagram gibi belirli bir platformda meydana geliyorsa, öncelikle o platformun şikayet/raporlama mekanizmalarını kullanın. Yukarıda bahsettiğimiz gibi, bir pazaryerinde iseniz marka tescil belgenizi ekleyerek şikayet etmek çok etkili olacaktır. Amazon’da Brand Registry portalından, Etsy’de Reporting Portal üzerinden, Instagram/Facebook’da telif hakları formu aracılığıyla ilgili içerik hakkında şikayetinizi yapın. Bu şikayetlerde genellikle ihlal edildiğini düşündüğünüz hak türünü seçersiniz (marka mı telif mi patent mi) ve sizden ilgili belgenin/onayın kanıtını isteyebilirler. Örneğin Amazon’a marka ihlali bildirirken tescil numaranızı girersiniz, Instagram’a telif şikayetinde bulunurken eser sahibinin siz olduğunuzu beyan edersiniz. Platformlar bu şikayetleri inceledikten sonra ihlal tespit ederse içeriği kaldırır ve tekrarı halinde karşı tarafın hesabını cezalandırır. Bu adım çoğu zaman sorunu çözebilir, özellikle büyük platformlar marka ve telif ihlallerine karşı sıfır toleranslı olma eğilimindedir.
İhlal Eden Tarafa Uyarı (Cease and Desist) Gönderin: Platform üzerinden çözüm alamadıysanız veya ihlal platform dışında (örneğin rakibiniz kendi mağazasında sizin markanızı kullanıyor, ya da ambalajınızı taklit ediyor) gerçekleşiyorsa, doğrudan karşı tarafa resmi bir uyarı gönderebilirsiniz. İhtarname veya cease and desist letter denen bu uyarı mektupları, genelde bir avukat aracılığıyla gönderilir ve karşı tarafa yapılan ihlalin detaylarını, sizin haklarınızı ve durdurulmazsa hukuki yollara başvuracağınızı bildirir. Bu resmi uyarılar çoğu zaman etkili olur çünkü karşı taraf ciddiyetinizi anlar. Özellikle bariz bir ihlal varsa (sizin tescilli markanızı aynen kullanmışsa gibi), çoğunlukla anlaşma yoluna gidilir; örneğin markanızı kullanmayı bırakacaklarına dair taahhüt verip ürünü piyasadan çekerler. İhtarname göndermeden önce, haklarınızın geçerli olduğundan emin olun (tescilinizin devam ettiğini, ihlalin gerçekten var olduğunu teyit edin) ve mümkünse bir fikri mülkiyet hukuku avukatından destek alın.
Yasal Yollara Başvuru: Ne yazık ki bazen iyi niyetli girişimler sonuçsuz kalabilir ve karşı taraf uzlaşmaz bir tutum sergileyebilir. Bu durumda mahkeme yoluna gitmek gerekebilir. Fikri ve sınai hak ihlallerine bakmakla görevli özel mahkemeler (Fikri ve Sınai Haklar Mahkemeleri) mevcuttur. Markanızın, patentinizin veya tasarımınızın ihlal edildiğini düşünüyorsanız bu mahkemelerde tecavüzün durdurulması ve gerektiğinde tazminat talepli dava açabilirsiniz. Mahkeme sürecinde elinizdeki tescil belgeleri, kullanım kanıtları, ihlal delilleri sunulur. Mahkeme uygun görürse ihtiyati tedbir ile dava sonuna kadar ihlal konusu ürünlerin satışını durdurabilir. Örneğin, patentli bir ürününüz izinsiz üretiliyorsa, dava açarak hem üretimin/satışın durdurulmasını sağlayabilir hem de uğradığınız zararın tazminini isteyebilirsiniz. Marka ihlallerinde de ürün toplatma, marka kullanımının men’i gibi kararlar alınabilir. Hukuki süreçler uzun ve masraflı olabilse de, özellikle büyük çaplı ihlallerde hakkınızı korumak için bu yola başvurmanız gerekebilir. Ayrıca kazandığınız davalar caydırıcılık yaratacağı için, sektörde diğer potansiyel ihlalcilere de mesaj vermiş olursunuz.
Resmî ve Önleyici Diğer Önlemler: İhlallerle mücadelede, bazı resmi kurumlar ve önleyici yöntemler de devreye sokulabilir. Örneğin Gümrük kaydı bunlardan biridir. Eğer ürünlerinizin sahtelerinin yurt dışından getirilmesi gibi bir risk varsa, markanızı veya patentinizi gümrüklerde kaydettirerek sahte ürünlerin ülkeye girişinde el konulmasını sağlayabilirsiniz. Gümrük Muhafaza birimleri, kayıtlı marka/patent sahibine benzer ürünler tespit ettiğinde haber vererek sizin onayınız olmadan geçişine izin vermez. Bu, özellikle ithalat yoluyla yapılan taklit ürün ticaretine karşı etkilidir. Bunun dışında Emniyet’in mali şube birimleri veya Ticaret Bakanlığı’nın piyasa denetim ekipleriyle işbirliği yaparak (özellikle çok yaygın bir sahtecilik varsa) baskın ve el koyma işlemleri yapılmasını sağlayabilirsiniz. Küçük ölçekli işletmelerde çok gerekmez ancak orta ve büyük ölçekli üreticiler için bu tür önlemler marka değerini korumak adına kullanılmaktadır.

Sonuç olarak, fikri hak ihlali ile karşılaştığınızda pasif kalmamalısınız. Önce sakin ama kararlı bir şekilde durumu analiz edin, sonra uygun kanallardan hakkınızı arayın. Pek çok platform ve yasal mekanizma, hak sahiplerini koruyacak şekilde yapılandırılmıştır – yeter ki siz bunları kullanmayı bilin. Özellikle e-ticaret ekosisteminde itibar ve müşteri güveni her şeydir; birileri sizin itibarınızı zedeleyici bir eylemde bulunduğunda (taklit ürün satışı gibi) hızlı aksiyon almak, uzun vadede müşteri güvenini koruyacaktır.

Küçük İşletmeler için Öneriler ve Yaygın Hatalar

Yeni girişimciler ve e-ticaret yapan küçük işletmeler, fikri mülkiyet hakları konusunda bazen deneyimsizlikten kaynaklanan hatalar yapabiliyor. Aşağıda, bu işletmelere yönelik bazı öneriler ve kaçınılması gereken yaygın hatalar listelenmiştir. Bu tavsiyeler, markanızı ve diğer fikri haklarınızı baştan doğru yönetmenize yardımcı olacaktır:

Marka Tescilinizi Erken Yapın: En yaygın hata, marka tescilini ertelemektir. Birçok küçük işletme, markası iyice tanınmadan tescile gerek duymuyor ya da bütçe ayırmıyor. Oysa ki daha işin en başında, şirket isminizi veya ürün markanızı belirlediğiniz anda tescil sürecini başlatmanız gerekir. Erken tescil avantaj sağlar – hem başkaları sizi geçemez, hem de ileride büyüdüğünüzde başınız ağrımaz. Unutmayın, marka tescili başvurusu yaptığınız anda haklarınız tarihe göre saklanır; yani başvuruyu ilk yapan siz olursanız sizden sonra gelenler engellenir. Yaygın bir yanlış, “işletmem küçük, kim benim markamı çalacak” düşüncesidir. Küçük de olsanız markanız özgünse biri fark edip çalabilir. Bu nedenle vakit kaybetmeden tescil başvurusu yapmak en doğru stratejidir.
İyi Bir Ön Araştırma Yapın: Marka adı veya ürün ismi seçerken acele etmeyin, kapsamlı bir araştırma yapın. Seçtiğiniz ismin başka bir şirkete ait olup olmadığını hem resmi veritabanlarından (TÜRKPATENT, EUIPO vb.) hem de internet aramalarından kontrol edin. Mevcut, tescilli bir markaya çok benzeyen bir isim seçmek büyük hatadır; başta fark etmeyebilirsiniz ama sonra hem tescil alamazsınız hem de hukuki sorun yaşarsınız. Örneğin, sektörünüzde köklü bir firma ile benzer bir isim kullanmak ileride size dava olarak dönebilir. Ayrıca jenerik (genel) ve ayırt edici olmayan isimlerden kaçının. “En İyi Giyim” gibi bir marka adı hem tescil alamaz (ayırt edici olmadığı için) hem de müşterilerde akılda kalmaz. Özgün, akılda kalıcı ve tescile uygun isimler belirleyin. Bu aşamada patent ve marka vekillerinden danışmanlık almak iyi bir yatırımdır; size benzer markaları bulup risk analizi yapabilirler.
Fikri ve Sınai Hakları Birbirine Karıştırmayın: Bir diğer yaygın hata, marka, patent, tasarım, telif gibi kavramların karıştırılmasıdır. Örneğin logosunu tasdikleyen bir işletme, bunun patent aldığını sanabiliyor veya ürününe patent aldığında marka tesciline gerek yok zannedebiliyor. Her hak türü farklı bir şeyi korur: Marka ismi/logoyu, patent buluşu, tasarım ürünü görünümünü, telif ise sanatsal eseri korur. Küçük işletmeler tüm bu kavramları en azından temel düzeyde öğrenmeli ve hangisine ihtiyacı olduğunu belirlemelidir. Eğer teknoloji odaklı bir iş yapıyorsanız patent/faydalı model araştırın; tasarım odaklıysanız endüstriyel tasarıma bakın; ama isim konusunda her halükarda marka tescili gereklidir. Yanlış hak türüne başvurmak (mesela tasarım yerine patent başvurusu yapmaya çalışmak) zaman ve para kaybına yol açar.
Pazaryeri ve Platform Kurallarını Öğrenin: E-ticaret yaparken faaliyet gösterdiğiniz platformların (Trendyol, Amazon, Etsy, sosyal medya vs.) kural ve politikalarını iyi okuyun. Örneğin Trendyol’da marka belgesi gerektiğini bilmeden mağaza açmaya kalkarsanız süreç uzar, hazırlıksız yakalanırsınız. Amazon’da marka kaydı olmadan kendi ürününüzün içerik kontrolünü sağlayamayacağınızı, Etsy’de telifli materyaller kullanırsanız (örneğin lisanssız film karakteri görseli) listenizin kaldırılacağını önceden öğrenin. Platform kurallarını ihlal etmek veya önemsememek yaygın bir hatadır ve mağazanızın kapanmasına kadar varabilir. Örneğin, başkasının markasını listelemenizde kullanmak (ilgiyi çekmek için) ciddi sonuçlar doğurur. Bu yüzden her platformun fikri mülkiyet ihlaline karşı ne yaptığını ve sizden ne beklediğini bilin. Gerekirse forumlarda diğer satıcıların tecrübelerini okuyun veya platformun eğitim materyallerini inceleyin (çoğunun Satıcı Eğitim Merkezi vardır).
Markanızı Yurtdışına Taşımayı Planlayın: Küçük bir işletme olsanız bile internet çağında sınır ötesi satış yapma ihtimaliniz yüksek. Etsy’de yurt dışına satış, Amazon’un farklı ülke sitelerinde mağaza açma gibi fırsatlar çıkabilir. Bu nedenle markanızı sadece Türkiye’de değil, hedeflediğiniz diğer önemli pazarlarda da korumayı düşünün. Öncelikle bir önceliğiniz Türkiye olmalı, ancak işler yolunda giderse Avrupa, ABD gibi bölgelerde tescil başvurularını ertelemeyin. Bir hata, sadece Türkiye’de tescil alıp sonra global platformlarda markanızı kullanırken korumasız kalmaktır. Örneğin Amazon ABD’de satışa başladığınızda USPTO’da tesciliniz yoksa, orada başka biri sizin markayı kayıt ettirdiyse büyük sorun yaşarsınız (Amazon o kişiyi marka sahibi sayar). Tabii ki her ülkede tescil yaptırmak maliyetli olabilir; önceliklerinizi belirleyin, en çok satış yaptığınız veya yapacağınız pazarları hedefleyin. Ayrıca WIPO Madrid Sistemi gibi bir opsiyon olduğunu unutmayın; tek başvuruyla birden fazla ülkeye yayılabilirsiniz, belki uzun vadede bu stratejik olur.
Sözleşmeleri ve Hukuki Koruma Unsurlarını İhmal Etmeyin: Küçük işletmeler genelde resmi sözleşmeler yapmadan iş yürütme eğiliminde oluyor (“güveniyoruz birbirimize” anlayışı). Fakat özellikle fikri haklar söz konusu olduğunda sözleşmeler önemlidir. Eğer bir tasarımcıya logonuzu yaptırdıysanız, mutlaka işin tüm telif haklarını size devrettiğini belirten bir sözleşme imzalayın; aksi halde ileride tasarımcı hak talep edebilir. Bir üreticiyle anlaşırken, ona markanızı kullanma izni veriyorsanız (lisanslama) bunu yazılı yapın. Çalışanlarınız gizli Ar-Ge bilgilerine vakıfsa gizlilik sözleşmeleri imzalatın. Basit görünebilir ama bu detaylar ihmal edildiğinde ileride büyük problemlere dönüşebilir. Örneğin, ortak iş yaptığınız biri ayrılıp benzer bir iş kurarsa, gizlilik ve rekabet etmeme sözleşmesi yoksa eliniz kolunuz bağlı kalabilir.
Tescil Sonrası İhmalkar Olmayın: Markanızı veya patentinizi tescil ettirdiniz diye iş bitmiyor, aslında başlıyor. Yaygın hatalardan biri, belgeyi alınca çekmeceye koyup unutmak ve aktif koruma yapmamaktır. Tescil sonrası izleme çok kritiktir: Markanızı izinsiz kullanan var mı, benzer marka başvuruları yapılmış mı (TÜRKPATENT bültenlerini takip edebilirsiniz veya vekiliniz takip edebilir), ürününüzün patentine benzer bir patent başvurusu gelmiş mi – bunları sürekli veya periyodik kontrol edin. Gerekirse profesyonel izleme hizmetleri alın, çünkü erken tespit çok şeyi değiştirir. Ayrıca yenileme tarihlerini asla kaçırmayın: Marka ise 10 yılda bir, tasarım 5 yılda bir, patent yıllık harçları (Türkiye’de patentler için yıllık ücret ödenir, unutmayın) takip edilmezse hak kaybına uğrarsınız. Küçük işletmeler bazen adres değişikliği yapar ve TÜRKPATENT’e bildirmez, sonra gönderilen yenileme uyarı mektupları eski adreste kalır – bu da bir hatadır. Adres, unvan değişikliği gibi durumlarda ilgili kuruma bildirim yapmayı unutmayın.
Profesyonel Destek Alın: Son önerimiz, her şeyi tek başınıza yapmaya çalışmamanızdır. Fikri mülkiyet hukuku karmaşık bir alan olabilir; yanlış bir başvuru stratejisi veya eksik bir koruma planı ileride pişmanlık yaratabilir. Bütçenizi çok zorlamayacak şekilde, mümkünse bir marka & patent vekili veya fikri mülkiyet konusunda uzman bir avukat ile çalışın. Başlangıçta danışmanlık almak, doğru adımları atmanızı sağlar. Örneğin markanızın tescil edilebilirliğini uzman biri önceden analiz ederse reddedilecek bir başvuruyla vakit kaybetmezsiniz. Ya da patent başvurusu öncesi, buluşunuzun patentlenebilir olup olmadığı konusunda görüş alırsınız, boşuna masraf yapmazsınız. Küçük işletmelerde her işi sahibinin üstlenmesi durumu sık görülür ama bazı konular uzmanlık gerektirir – fikri haklar da bunlardan biri. Yanlış sınıf seçimi, yanlış prosedür izleme gibi basit hatalar yüzünden korunmasız kalmamak için işin ehline danışmak uzun vadede tasarruf bile sağlayacaktır.

Sonuç olarak, yeni girişimciler için fikri ve sınai haklar konusu başlangıçta karmaşık görünse de işletmenizin sürdürülebilirliği ve büyümesi için kritik öneme sahiptir. Yukarıdaki önerilere uyarak ve hatalardan kaçınarak, markanızı ve yeniliklerinizi güvenceye alabilir, emeğinizin karşılığını uzun vadede koruyabilirsiniz. Unutmayın: Önce korunma, sonra kazanç gelir. İş dünyasında bir fikri mülkiyet stratejisine sahip olan küçük işletmeler, rakiplerine kıyasla hep bir adım öndedir. Marka değerinizi ve yaratıcılığınızı korumaya bugünden başlayın ki yarın büyük başarılar elde ettiğinizde geçmişteki ihmaller için pişmanlık duymayın.